Het kan en moet anders !

AS SALAAM ALAIKUM .. SJALOOM .. PEACE .. PAZ ..

HET KAN EN MOET ANDERS !

Als je ’s morgens wakker wordt wil je - ik toch en ik vermoed velen met mij - vol ijver en enthousiast beginnen aan een nieuwe dag. Meestal lukt dat ook, alhoewel goede voornemens niet altijd goede daden worden.  Vandaag begint het anders, breaking news  uit Parijs … Ik moet 2 keer kijken en herlezen voor het echt tot mij doordringt. Het kan niet waar zijn !  Zoveel onschuldige slachtoffers van dit zich alsmaar herhalende zinloos, barbaars geweld in naam van ... Ja, in naam van wat of wie ? Er zijn geen woorden voor. En toch moeten we ze vinden - woorden én daden - om deze dodelijke absurditeit te stoppen. Ik voel mij niet geroepen om hier en nu een zoveelste, wellicht onvolledige analyse te maken. Maar toch wel een paar overwegingen omdat ik niet begrijpend opkijk van zoveel selectieve verontwaardiging en kortzichtige reacties, zonder context, zonder enige ruimere vraagstelling.

“Selectieve verontwaardiging” … omdat het heel dichtbij komt, omdat dé bedreiging nu ook onze bedreiging wordt. Toch aanvaard ik dit niet omdat een mensenleven in Syrië, Egypte, Libanon, Jemen, Kenia, Rusland en op zovele andere plaatsen evenwaardig is aan een mensenleven in Parijs, Amsterdam en Brussel. Solidariteit kent geen grenzen of wel ? Als we in een financieel – economisch geglobaliseerde wereld leven waar de grenzen om financiële redenen vervagen of verdwijnen – voor sommigen althans – dan geldt dit ook en nog veel meer voor elke vorm van menselijke verbondenheid en solidariteit.

“Veralgemening zonder meer” … dé vreemdeling, dé vluchteling, dé Moslim, dé Jood, dé kerk, dé politiek, dé werkloze, dé leefloontrekker … en zo kan je nog een tijdje doorgaan. Zonder geschiedenis, zonder plaatsing binnen de juiste context wordt alles en iedereen door dezelfde mangel gehaald. Alles en iedereen wordt beoordeeld, velen veroordeeld. Onrechtvaardig, onvolwassen, met een duidelijk gebrek aan inzicht en begrip, aan openheid voor wat en wie anders is.

Maar zoals reeds gezegd, niet hier en nu wil of kan ik de grote analyse maken. Wel wil ik oproepen tot intellectuele eerlijkheid, sereniteit, objectiviteit, bescheidenheid, tot aandacht voor en luisterbereidheid, tot proberen te begrijpen wat gebeurt en waarom? Tot “onderscheiden”, geleerd van de jezuïeten.  Dit laatste is een delicate, misschien zelfs roekeloze oproep: onderscheid maken tussen dader en daad, tussen de mens en zijn of haar handelen om te veroordelen wat onmenselijk, onaanvaardbaar en absoluut verwerpelijk is, maar ook om wegen te openen voor mensen wanhopig en verdwaald. Wegen naar herstel, naar geheel nieuwe of vernieuwde verbondenheid, naar opnieuw mens – zijn. Moeilijk, haast onmogelijk begaanbaar lijken deze wegen, maar levensnoodzakelijk om een samenleving op te bouwen gebaseerd op respect, begrip, mededogen, rechtvaardigheid en vergevingsgezindheid. Een samenleven waar elke vorm van geweld, ook verbaal, structureel en geïnstitutionaliseerd niet langer worden aanvaard.

Een naïef standpunt ? Dan ben ik graag naïef omdat ik wil blijven geloven in en werken aan een andere, menselijke, verdraagzame, rechtvaardige en hartelijke wereld. Een wereld waar mensen mensen zijn, voor elkaar en met elkaar.

De overgang is groot, in hun context totaal verschillend, maar wetend dat een heel klein mosterdzaadje een grote boom kan worden, wil ik je nog even meenemen naar een paar dorpjes op de eilanden in de Sunderban van West - Bengalen.

Op rustige wateren, schitterend in de zon en omringd door vele schakeringen van groen varen we naar Banashyam Nagar, één eiland, vier dorpen, ongeveer 22.000 inwoners, hindoes en moslims. Sunarani van SSDC coördineert, dokter Saratchendra Halder onderzoekt kinderen en moeders. Langzaam groeit de groep. Na wegen en meten en de controle met het rood - geel - groene Unicef - bandje rond de bovenarm om al dan niet ondervoeding vast te stellen, begint het wachten op de eigenlijke consultatie. Zoals het overal ter wereld gaat, komen de gesprekken na even verlegen afwachten, goed op gang. Volgen kan ik niet, maar wellicht zijn het de ook ons vertrouwde onderwerpen: huishoudelijke en dagelijkse problemen, de kinderen, wie weet, ook de mannen.

Kindjes mooi gekleed en voorbereid op het doktersbezoek, anderen in een versleten en verkleurd kleedje. Sari’s en hidjabs in alle kleuren, nikabs niet allemaal geheel in het zwart. Hindoevrouwen met het uiteinde van de sari gebruikt als hoofddoek, moslimvrouwen met de nikab naar achteren geplooid, het gezicht niet bedekt. Alles verloopt spontaan, gemoedelijk, vriendschappelijk. Allemaal gaan ze op dezelfde manier met de kinderen om, zoals bij ons, zoals overal ter wereld. Het zijn ook kinderen zoals bij ons: stil en druk, lachend en wenend. Ik zet me bij hen, probeer een gesprek of wat een gesprek zou moeten zijn. Zij kennen geen of te weinig Engels, ik te weinig Bengaals. Toch voel je de wederzijdse nieuwsgierigheid, het willen praten, de natuurlijke verbondenheid van mensen met aandacht voor elkaar. Ook zonder woorden leer je hier veel, een stille verrijking. Aarzelend en met enige schroom, maar ik waag het erop: foto’s ? Geen probleem, integendeel. Samen kijken we naar de gemaakte foto’s, we lachen.

Ondertussen zijn ook deze moslima’s aan de beurt bij de dokter, een man, een hindoe. Wat dacht je … geen probleem. Het onderzoek, het gesprek verloopt hartelijk. Wanneer de dames naar huis gaan met elk een kind op de arm of aan de hand, zeg ik “As salaam alaikum”. Zichtbaar verrast en lachend krijg ik antwoord “Wa alaikum salaam” ! Ik kijk hen na en denk aan het breaking news  uit Parijs … een andere wereld ?

’s Anderendaags varen we naar Durbachati, één eiland, zes dorpen, iets meer dan 21.000 inwoners, hindoes en moslims. Te voet, gepakt en beladen met weegschaal, medicatie en andere medische apparatuur trekken we naar Chintamenipur, een dorp met 450 families, waarvan 100 moslimfamilies. Sahana Kathun is de arts van dienst, een jonge, getrouwde en hartelijke moslima, een overtuigde moslima. Onderweg naar Ramganga, het havenstadje, leest ze de Koran. Spontaan, maar onterecht, dwarrelen allerlei gedachten door mijn hoofd: een gesluierde moslima, hindoevrouwen en kinderen, consultaties, vragen en antwoorden ? Zie ik – gevormd of misvormd door mijn westerse context – voorafgaand en voorbarig - problemen die er niet zullen komen ?

Het aantal aanwezige hindoevrouwen overstijgt met grote meerderheid het aantal moslimvrouwen. Maar niemand keert terug huiswaarts omdat de consulterende arts een moslima is. Sahana is hartelijk en zorgzaam, luistert aandachtig, vertelt wat ze vaststelt en geeft advies. De consultaties lopen vlot.

Ik wandel met Sulman het dorp in, kijkend, luisterend, vragend. De erbarmelijke levensomstandigheden, de schrijnende armoede blijven confronterend, ook na zovele jaren en ervaringen. Gelukkig maar, onverschilligheid zou meer dan jammer zijn. Na een paar minuten lopen blijven we staan. Een man graaft putten voor de fundering van wat eenmaal zijn huis moet worden. De vervallen hut achteraan is zijn huidige woonst. 

Namaskar, ik groet hem van ver. De man komt naar ons toe en met de hulp van Sulman beginnen we een gesprek. Dron is zijn naam, een magere, niet al te grote man van 56 jaar. Hij is getrouwd en heeft 2 zonen, een in klas 8, de andere in klas 10.  Hij bezit alleen de grond waar zijn hut op staat en zijn toekomstig huis moet komen, geen rijstvelden, geen groentetuin, alleen 2 koeien. Te weinig om met z’n vieren van te leven. Meer dan 10 maand per jaar werkt hij in Bihar, de aangrenzende staat van West - Bengalen. Rijstmeel is het product. Nog 6 dagen en hij moet terug naar Bihar, zijn vrouw en 2 zonen achterlatend voor meer dan 3 maand. Ik bedank hem voor het gesprek en wens hem veel geluk. Het zal hem wellicht niet veel opbrengen, maar de aandacht en het gesprek hebben hem zichtbaar deugd gedaan.

We wandelen nog wat verder en keren dan op onze stappen terug. Kinderen lopen joelend achter ons aan, volwassenen kijken verrast naar die blanke vreemdeling. Hier nog nooit gezien. Bij onze terugkomst in het schooltje waar het mother & child camp plaatsvindt worden we verwend met een lekkere tsja en een koekje … meer moet dat niet zijn.

Dokter Sahana en de hindoevrouwen, een hoopvol samengaan van wat elders onverenigbaar lijkt. Op de terugweg leest ze opnieuw in de Koran. Ik houd het bij een stille meditatie. Parijs en Chintamenipur, een wereld van verschil. Het dorp als een hoopvol moment waar mensen mensen ontmoeten, waar verschillen geen hinderpaal zijn.

Bart Massart

Sunderban, 18 november 2015.

Sailing doctors ...

SAILING DOCTORS …

Het is nog vroeg als we met een team van 2 social workers, 2 verplegenden en 1 arts met de jeep naar Ramganga rijden. Een tocht van bijna anderhalf uur. Niet omdat de afstand zo groot is, wel omwille van de slechte wegeninfrastructuur en de vele dorpen die we door moeten. Ramganga het laatste stadje vooraleer we de uitgestrekte Sunderban intrekken aan de monding van de Ganges. Het deltagebied South 24 Parganas in de Golf van Bengalen omvat 102 eilanden en wordt bewoond door meer dan 8 miljoen mensen. Het is een zeer achtergesteld, vergeten gebied. Als je aandacht niet voortdurend werd getrokken door de tempeltjes, huisaltaren of andere naar de vele Indische goden verwijzende beelden en beeldjes, zou je denken … door God verlaten. Door het State Government van West – Bengalen in elk geval.

Miljoenen mensen leven, overleven in uiterst moeilijke en mensonwaardige omstandigheden: een inkomen dat zelden de armoedegrens overschrijdt, jaarlijks bedreigd door natuurrampen. Er is een bijna totaal gebrek aan gezondheidszorg, onderwijs en werkgelegenheid. Families leven van landbouw en veeteelt, al zijn dit grote woorden voor een paar aren rijst, aardappelen, ajuinen of enkele andere groentesoorten. Meestal hebben ze ook 1 tot 4 koeien of geiten en een paar kippen. Door eb en vloed van het zeewater en de jaarlijkse overstromingen, met verzilting van de bodem tot gevolg, is er vaak slechts één oogst per jaar. De productiviteit is laag, honger nooit ver weg. Ook dit jaar valt de rijstoogst zwaar tegen. Ondervoeding is dan ook een steeds terugkerende probleem bij baby’s en kinderen, in vele gevallen een onmiddellijk gevolg van te eenzijdige of ondervoeding van de moeder tijdens de zwangerschap, bij en na de geboorte. Slechts één maaltijd per dag – wat rijst en dhal of een paar stukjes naan, Indisch brood – is geen uitzondering.

Veel mannen trekken voor weken, maanden weg naar de stad, naar het buitenland. Zo is er Habib Mulah, een moslim van ongeveer 45, werkzaam in Dubai. Tien maand per jaar is hij van huis weg, werkend als middleman – tussenpersoon, verkoper – voor granen. Hij heeft zich kunnen opwerken en zijn gezin met een zoon en een dochter, het comfort van een stenen huis kunnen bieden. We drinken samen thee, praten over hun levensomstandigheden en proberen ons heel eventjes in te leven.

Andere gezinnen leven van thuisarbeid, maken bloemen van spongewood, sari’s of klein huishoudmateriaal en afhankelijk van het dorp of het eiland rollen ze ook bidi’s, de ongezonde maar overal verspreidde kleine nationale sigaret. Huisarbeid, met de ganse familie, ook de kinderen. Het hele systeem wordt meestal beheerd en beheerst door middlemen en is vaak in handen van plaatselijke bendes.

Armoede dwingt mensen ook vaak tot onaanvaardbare situaties en handelingen, child traffic, child labour, domestic work, bounded labour. Niet zelden worden ouders misleid en bedrogen door verleidelijke voorstellen van tewerkstelling en arbeid in de stad, meestal aangeboden aan jonge kinderen en meisjes. Vaak worden kinderen ontvoerd. De realiteit waarin deze kinderen terecht komen is van een heel andere soort, zodat we opnieuw uitkomen bij kinderarbeid, slavenwerk en prostitutie. Neen, ik overdrijf niet ! In India alleen zouden er meer dan 18 miljoen kinderen of ongeveer 1,5 % van de bevolking, verdwenen zijn.  

Het projectgebied van PAZ – SSDC is gelegen op ongeveer 65 km ten zuiden van Kolkata, de backwaters, een van de meest achtergestelde en verwaarloosde gebieden in deze regio. Er leven ongeveer 185.000 mensen verspreid over een tiental dorpen. Transportmogelijkheden zijn zeer beperkt, de toegankelijkheid tot gezondheidszorg en basisonderwijs is absoluut ontoereikend.

Sinds 1986 is Sunderban Social Development Centre, een seculiere niet-gouvernementele social - profit organisatie en partner van PAZ in deze regio werkzaam. Zij werken aan de promotie en de uitbouw van basisgezondheidszorg, onderwijs en gemeenschapsvorming. SSDC is voortrekker inzake gezondheidszorg. Het aanbod is uitgebreid, gedifferentieerd en gebaseerd op de noden van de plaatselijke bevolking. Een oogkliniek en een kinderziekenhuis gericht op de bestrijding van ondervoeding met hieraan gekoppeld de ambulante eye - en mother & child camps zijn hier van onschatbare waarde. Initiatieven met betrekking tot hygiëne, voeding, educatie en gemeenschapsopbouw bieden informatie en bewustmaking. Projecten rond waterzuivering, volksgezondheid en women empowerment versterken de plaatselijke gemeenschappen. SSDC voert ook actie ter voorkoming van en tegen mensenhandel, kinderarbeid en early marriage. Zij stimuleren de oprichting van en werken mee met zelfhulp-, spaar- en jongerengroepen. De CPC - child protection committees - en het child parliament zijn sterke en efficiënte fora voor jongeren.

Gedwongen door de weersomstandigheden en de jaarlijks terugkerende natuurrampen heeft SSDC ook een volledig programma noodhulp opgezet.

Maar nu terug naar Ramganga, waar de clinic boat op ons ligt te wachten …

Zowel de toegankelijkheid van de gezondheidszorg – op verre afstand van de eilanden – als de werking van SSDC – vooral in haar ambulante zorgverstrekking – werden en worden voortdurend bemoeilijkt door een gebrek aan transportmogelijkheden en wegeninfrastructuur. De weg van de patiënt naar de zorgverstrekker was onbestaand, vol hindernissen of onbetaalbaar. Waarom moet de patiënt altijd naar de arts of de verpleegkundige ? Waarom niet met de arts en de verpleegkundige naar de patiënt ? Ooit de Australische reeks “flying doctors” gezien ? Voor SSDC en PAZ zonder meer te hoog gegrepen. Maar waarom in dit Sunderban – gebied geen “sailing doctors”?  

Als ik een vijftal jaar geleden de idee opperde bij Gopal en Bhakta, de gedreven leiders van SSDC, was er onmiddellijk enthousiasme maar ook grote twijfel: toch niet te betalen ! Een mooie droom, een realiteit zo ver weg. Maar dromen zijn er nu eenmaal om gerealiseerd te worden … believe in your dreams, they were given to you for a reason! De idee liet mij niet meer los. Alle mogelijke scenario’s kwamen ter sprake, ontwerpen werden uitgetekend en hertekend, ramingen gemaakt, gewijzigd, mensen werden aangesproken, boten gezocht en bezocht, een nieuwe boot een bestaande boot, financiering wie, waar, hoeveel ?  Een zoektocht van bijna twee jaar.

Woensdag 11 juli 2012, een dag om nooit te vergeten. Voor de eerste keer varen we met de clinic boat naar één van de vele eilanden, een eerste mother & child camp, een raadpleging voor kinderen tot 5 jaar. Meer dan 120 moeders komen met hun kinderen naar de raadpleging op de boot. Dat de nood er is, is meer dan duidelijk.

Het was een beloftevolle start. Het is en blijft een meer dan noodzakelijk project om basisgezondheidszorg voor zoveel mogelijk mensen bereikbaar te maken. Dit moet en zal de toekomst zijn van de ambulante zorg in de Sunderban. Meer dan drie jaar later vaart de boot nog steeds, bereiken we honderden kinderen en gezinnen.  Niet zonder moeilijkheden, omwille van de kostprijs, ongeveer 220 € per dag. Een kostprijs die niet betaald kan worden door de gebruikers, zij hebben de middelen niet. Ondanks het feit dat we een kleine symbolische bijdrage – een soort remgeld – willen vragen, zal het project afhankelijk blijven van meerdere, geëngageerde sponsors. Hen zijn we zeer dankbaar voor de mogelijkheid die ze ons geboden hebben om dit project op te starten, om het levenskansen te bieden. Samen met hen willen we onze “clinic boat” de duurzaamheid bieden die zo noodzakelijk is voor de bewoners van de Sunderban. Dit project willen we nooit stopzetten, integendeel … uitbreiden !

Vandaag stonden we in Ramganga opnieuw aan het roer, op het dek.  Klaar om uit te varen … “sailing doctors” onderweg naar Banashyam Nagar, een van de vele eilanden. Een team verpleegkundigen, sociale werkers en een arts, samen enthousiast voor anderen. Ondanks al het slechte nieuws dat altijd overheerst, is er ook veel goed nieuws … 

Solidariteit en engagement bestaan nog, overal ter wereld. Hier krijgt het gestalte door Gopal, Bhakta, Saratchendra, Sudesna, Sawpna … en nog zovele anderen.

Het werd een drukke, maar mooie dag !

Bart Massart

Sunderban, 13.11.2015